Noong Setyembre 2025, isang bihirang kayamanang pangkultura ang muling nadiskubre sa isang tahimik na archive sa Belgium. Sa loob ng isang lumang kahon, natagpuan ng restorers ang isang nitrate film reel na may nakasulat na pamagat: “DIWATA NG KARAGATAN — Philippines, 1936.”
Sa loob ng mahigit 80 taon, inakala ng marami na tuluyan na itong naglaho matapos masunog at masira ang karamihan sa mga pelikulang Pilipino noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Ngunit ngayong muling lumitaw ang Diwata ng Karagatan, nabuksan ang isang bahagi ng kasaysayan na halos mabura na ng panahon.
ANO ANG DIWATA NG KARAGATAN AT BAKIT ITO MAHALAGA?
Ang pelikula ay kabilang sa tinatawag na Golden Forgotten Era ng Philippine cinema—ang panahon bago sumiklab ang digmaan, nang umuunlad na ang pagsasalaysay ngunit halos walang sistemang pag-iimbak ng pelikula.
Tinatayang mahigit 90% ng Filipino films bago ang 1941 ang nawala dahil sa pagsunog ng mga sinehan, studio, at imbakan noong okupasyon ng mga Hapones. Kasama rito ang:
-kumpletong listahan ng cast
-direktor at producer
-script at music credits
-posters at production notes
Kaya ang pagkakatuklas sa Diwata ng Karagatan ay itinuturing na milagro sa larangan ng film preservation.
ANO ANG KUWENTO NG PELIKULA?
Isang dalagang naninirahan sa baybaying nayon ang nagtataglay ng mahiwagang ugnayan sa karagatan. Ang kanyang pag-ibig at kapalaran ay nakatali sa alon, ritwal, at paniniwala ng komunidad.
Makikita sa pelikula ang:
-mala-pintang tanawin ng dagat
-katutubong sayaw at ritwal
-buhay-pangingisda ng mga taga-baryo
-pag-ibig na hinahamon ng tradisyon at tadhana
Ang estilo ng sinematograpiya ay klasikong 1930s: malambot ang ilaw, mabagal ang galaw, at simbolismo ang nagdadala ng kuwento.
SINO ANG NASA LIKOD NG PELIKULA?
Ito ang bahagi ng misteryo.
Matapos ang masusing paghahanap sa Pilipinas at Europe, napatunayang walang nakaligtas na dokumento tungkol sa cast, direktor, o producer. Wala ring nabawing poster o script.
Ayon sa historians, maaari itong gawa ng isang maliit na independent group noong 1930s na walang sapat na pondo para sa maayos na archiving.
PAANO ITO NATUKLASAN SA BELGIUM?
Noong Setyembre 14, 2025, habang iniinspeksyon ng archivist na Dr. Ansel Verhoeven ang mga film reel na na-donate sa Europe noong 1950s, napansin niya ang isang kahong may etiketa na “Philippines — Diwata ng Karagatan.”
Hindi niya makita ang pamagat sa listahan ng mga naligtas na pre-war films mula sa Pilipinas.
Matapos ang pagsuri, kinumpirma ng mga eksperto:
Ito ang kauna-unahang kumpletong pre-war Filipino film na natagpuan sa loob ng higit walong dekada.
Agad itong nireport sa National Film Archives of the Philippines (NFAP) at sinimulan ang joint restoration project.
BAKIT NAPAKAHALAGA NG PAGTUKLAS?
- Bumalik ang bahagi ng kulturang akala natin ay nawala.
Makikita rito ang pamumuhay, pananamit, at paniniwala ng mga Pilipino noong 1930s—mga detalyeng bihirang maitala.
- Ito na ang pinakamatandang kumpletong Filipino film na buhay pa.
- Nagbibigay-inspirasyon sa patuloy na paghahanap ng iba pang nawawalang pelikula.
Naniniwala ang mga archivist na marami pang obra ang maaaring nakatago sa mga dayuhang archives.
- Patunay ng malikhaing sining ng mga Pilipino bago pa ang modernong filmmaking.
ANO ANG SUSUNOD NA HAKBANG?
Sumasailalim ang pelikula sa advanced restoration:
-digital cleaning
-color stabilization
-frame-by-frame repair
-posibleng audio reconstruction kung may makitang fragments
Plano ng NFAP na ihanda ito para sa:
-film festival screenings
-museo at cultural exhibits
-educational materials
-isang dokumentaryong magtatala ng buong discovery process
Target itong maipalabas sa Pilipinas sa 2026, bilang bahagi ng pagdiriwang ng kasaysayan ng pelikulang Pilipino.
ISANG PAMANANG MULING NABUHAY:
Sa loob ng mahigit 80 taon, nanatiling nakatago ang Diwata ng Karagatan sa dilim ng isang bodega. Ngayon, muli itong lumilitaw—hindi lamang bilang isang lumang pelikula, kundi bilang buhay na patunay na hindi kailanman mawawala ang kwento at kultura ng Pilipino.
Ang muling pagkakatagpo sa pelikulang ito ay paalala:
ang ating kasaysayan, gaano man katagal nawala, ay may paraan palaging bumalik sa liwanag.
